Prawa i obowiązki pracownika

Dziś kilka słów na temat praw i obowiązków pracowników. Do czego pracownik jest zobowiązany, do czego ma prawo a na co nie powinien się godzić?

Jeśli macie inne nurtujące Was kwestie zapraszamy do kontaktu. Postaramy się przybliżyć każdy temat, który zgłosicie.

Podstawowe obowiązki pracownika zostały zdefiniowane w Rozdziale II Kodeksu pracy, w art. 100 k.p., który stanowi, że :

Art. 100.  § 1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

§ 2. Pracownik jest obowiązany w szczególności:

1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, 

2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,  

3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,  

4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, 

5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, 

6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.  

Niewątpliwie kluczowym elementem każdej pracy jest ułożenie właściwych stosunków z przełożonymi. Pracę należy wykonywać przede wszystkim starannie, dokładnie i z pełnym zaangażowaniem. Obowiązkiem pracownika jest wypełnianie poleceń przełożonych związanych z otrzymanym zakresem obowiązków. Ponadto wzorowy pracownik powinien starać się być kreatywnym, pełnym zapału i inicjatyw. Obowiązki pracownika wynikają z układów zbiorowych, regulaminu pracy, przepisów BHP i przepisów przeciwpożarowych, praw pracodawcy.

Zacznijmy od obowiązków wynikających z czasu pracy.

Ustawa definiuje ”czas pracy” jako czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym przez danego pracodawcę okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 4 miesięcy.

Ponadto tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym przez pracodawcę okresie rozliczeniowym.

Praca w godzinach nadliczbowych, czyli kolokwialne „nadgodziny” to zgodnie z kodeksem pracy praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.

Istotnym jest fakt, że za pracę w godzinach nadliczbowych nie może być uznany czas, w którym pracownik odpracowuje udzielone mu wcześniej zwolnienie od pracy w celu załatwienia spraw osobistych.

Praca w godzinach nadliczbowych dozwolona jest w razie:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Liczba godzin nadliczbowych nie może przekroczyć 150 godzin w roku kalendarzowym dla poszczególnego pracownika. Możliwe jest jednak ustalenie innego limitu godzin nadliczbowych w ciągu roku w układzie zbiorowym pracy, regulaminie o pracę lub w zawartej z pracownikiem umowie opracę.

UWAGA!

Istnieją grupy pracowników, którym prawo zakazuje powierzania pracy w godzinach nadliczbowych. Należą do nich: pracownice w ciąży, pracownicy tymczasowi, młodociani, pracownicy opiekujący się dzieckiem do ukończenia 4. roku życia oraz pracownicy zatrudnieni na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.

Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi, prócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

100% wynagrodzenia	w nocy,w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
50% wynagrodzenia	za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż wymienione powyżej.

Prawo do nieprzerwanego odpoczynku przysługuje pracownikowi w wymiarze:

• co najmniej 11 godzin w każdej dobie
• co najmniej 35 godzin w każdym tygodniu.

Praca w porze nocnej obejmuje 8 godzin między godzinami 21.00 – 7.00. Kodeks pracy zawiera także definicję pracownika, który jest pracownikiem nocnym. Zgodnie z nią, pracującym w nocy jest pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej ustalonej w układzie zbiorowym, regulaminie pracy czy w obwieszczeniu lub który w okresie rozliczeniowym pracuje w nocy co najmniej przez 1/4 obowiązującego go czasu pracy.

Dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w przepisach prawa. 

Dopuszcza się pracę w niedzielę i święta m.in. w następujących przypadkach:

• w ruchu ciągłym,
• przy pracy zmianowej,
• przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności; np.: w zakładach świadczących usługi dla ludności, placówkach handlowych,
• przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej lub urządzeń telekomunikacyjnych, odbieranych poza terytorium Polski, jeżeli u odbiorcy usługi są to dni pracy; np. centra usług biznesowych, call center.

Zasadą jest, że pracownikowi wykonującemu pracę w niedzielę i święta przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy.

Kilka słów o obowiązkach wynikających z przepisów i zasad BHP

Szczegółowy katalog obowiązków pracownika związanych z BHP zawiera art. 211 kodeksu pracy.

Pracownik jest zobowiązany w szczególności:

• znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
• stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przede wszystkim pracownik powinien znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, i w związku z tym brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.

Pracodawca nie powinien w ogóle dopuścić do pracy osoby, która nie posiada dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenia odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Pracodawca zobowiązany jest dostarczyć pracownikowi odpowiednią wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania pracy z uwzględnieniem przepisów bhp oraz zapoznać pracownika z zagrożeniami występującymi na konkretnych stanowiskach pracy.

Wszyscy pracownicy mają obowiązek uczestniczyć w organizowanych przez pracodawcę szkoleniach okresowych.

Pracodawca nie może dopuścić do pracy także osoby bez orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Są one przeprowadzane zaraz po przyjęciu do pracy, jeszcze przed jej rozpoczęciem.

W czasie zatrudnienia wszyscy pracownicy przechodzą badania okresowe. Na wniosek samego pracownika, który miał kontakt z substancjami i czynnikami rakotwórczymi (lub pyłami zwłókniającymi), badanie okresowe może zostać przeprowadzone już po rozwiązaniu stosunku pracy jako badanie końcowe.

Obowiązki wynikające z prawa pracy:

• pracownik powinien współdziałać w kreowaniu pozytywnego wizerunku firmy.
• nie powinien przekazywać na zewnątrz informacji o zakładzie, produkcji i pracownikach ani prowadzić działań określanych jako konkurencja wobec pracodawcy (tajemnica przedsiębiorstwa).

Wybrane prawa pracownika

• prawo do poszanowania godności;
• równouprawnienie pod względem płci, wieku, rasy, narodowości, przekonań politycznych, religijnych, przynależności do związków zawodowych, a także równouprawnienie pracowników niepełnosprawnych;
• prawo do terminowego wypłacania wynagrodzenia;
• prawo do wypoczynku oraz co najmniej 15- minutowej przerwy w pracy;
• bezpieczne warunki pracy;
• prawo do płatnego urlopu;
• prawo do świadczeń socjalnych;
• prawo do ubezpieczeń.

Lista grzechów głównych pracodawców, czyli jak łamane są nasze prawa

1. Niewypłacanie wynagrodzenia.
2. Łamanie przepisów w kwestii czasu pracy.
3. Nieudzielanie urlopu.
4. Szef nie przeciwdziała mobbingowi.
5. Nieprzestrzeganie BHP.
6. Pracodawca nie podpisuje umowy – pracodawcy nagminnie łamią przepisy związane ze stosunkiem pracy. Przede wszystkim zatrudniają „na czarno”, co oznacza, że nie podpisują jakichkolwiek umów z pracownikami. 
7. Nieprawidłowości przy wypowiadaniu umów – Pracodawcy nie tylko niepoprawnie zatrudniają – jeszcze więcej skarg do PIP dotyczy sposobu rozwiązywania umów z pracownikami. Najczęściej popełnianymi błędami są: rozstanie się z podwładnymi z dnia na dzień, nie zachowanie okresów wypowiedzenia, nie wydawanie świadectw pracy, nie wypłacanie ostatniego wynagrodzenia lub innych należnych świadczeń.